Câu hỏi tưởng chừng như đơn giản nhất – “Bạn đang học để làm gì?” – lại trở thành câu hỏi khó trả lời nhất đối với phần lớn cử nhân tương lai. Sự mơ hồ này không chỉ là một trạng thái tâm lý nhất thời, mà nó là một “căn bệnh” trầm kha đang ăn mòn động lực, lãng phí nguồn lực xã hội và tạo ra những thế hệ người lao động lạc lối.
Bài viết này sẽ đi sâu vào “giải phẫu” thực trạng này, giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân vì sao mình lại hoang mang và quan trọng nhất, là làm thế nào để tìm ra câu trả lời cho việc mình đang học để làm gì.
1. Thực trạng đáng buồn: Khi giảng đường là nơi “trú ẩn” thay vì “bệ phóng”
Bước chân vào đại học, nhiều bạn trẻ mang theo niềm hân hoan của việc “thoát kiếp học sinh phổ thông”. Nhưng niềm vui đó nhanh chóng bị thay thế bằng sự hoang mang. Suốt 4 năm trời, kịch bản chung thường là: Đến lớp điểm danh, ôn thi, học thêm “nước rút” để qua môn, nhận điểm số (đôi khi là rất cao) nhưng hoàn toàn mù mịt về tính ứng dụng của nó.
Khi được hỏi “Em học để làm gì với môn Triết học Mác-Lênin?”, “Em học để làm gì với mớ công thức Toán cao cấp này?”, hay thậm chí là các môn chuyên ngành sâu, câu trả lời nhận được thường là những cái lắc đầu ngao ngán hoặc những câu trả lời chung chung như “để ra trường”, “để xin việc”.
Việc không biết mình học để làm gì biến sinh viên trở thành những cỗ máy thụ động. Họ học vì bị bắt buộc, học vì sợ rớt môn, chứ không học vì khát khao chinh phục tri thức để giải quyết một vấn đề cụ thể nào đó trong thực tế. Tấm bằng đại học, thay vì là minh chứng cho năng lực hành nghề, lại trở thành mục tiêu cuối cùng, một tấm vé thông hành mờ mịt mà chính người sở hữu cũng không biết nó sẽ dẫn mình đến đâu.
Tình trạng này kéo dài cho đến tận ngày nhận bằng tốt nghiệp, khi đối diện với thị trường lao động khốc liệt, câu hỏi “Rốt cuộc 4 năm qua mình đã học để làm gì?” mới thực sự bùng nổ thành một cuộc khủng hoảng hiện sinh.
2. Vì sao bạn lại lạc lối? Nguyên nhân cốt lõi khiến sinh viên không biết học để làm gì
Để chữa bệnh, phải bắt đúng mạch. Tại sao một tỷ lệ lớn đến 75% sinh viên lại rơi vào tình cảnh không biết mình học để làm gì? Nguyên nhân đến từ nhiều phía, cả chủ quan lẫn khách quan.
2.1. Chọn sai “đường băng” ngay từ đầu: Hướng nghiệp sai lầm
Bi kịch của việc không biết học để làm gì thường bắt đầu từ năm 18 tuổi, khi các bạn đặt bút điền nguyện vọng thi đại học. Rất nhiều sinh viên đang ngồi nhầm chỗ. Họ chọn ngành không phải vì đam mê hay sở trường, mà vì “bố mẹ bảo thế”, vì “ngành này đang hot”, vì “ngành này lương cao”, hoặc tệ hơn là “chọn đại vì điểm mình chỉ vào được trường đó”.
Khi bạn bắt đầu một hành trình mà không có hứng thú, bạn sẽ rất khó hình dung đích đến. Bạn không thể trả lời câu hỏi mình đang học để làm gì khi mà ngay từ đầu, lý do bạn chọn ngành học đó đã không xuất phát từ mục tiêu nghề nghiệp của bản thân. Bạn đang sống giấc mơ của người khác, hoặc đang chạy theo đám đông một cách mù quáng.
2.2. Khoảng cách quá lớn giữa “Hàn lâm” và “Thực chiến”
Một nguyên nhân khách quan không thể chối cãi là chương trình đào tạo tại nhiều trường đại học vẫn còn quá nặng về lý thuyết hàn lâm mà xa rời thực tiễn doanh nghiệp.
Sinh viên được dạy rất nhiều về “cái gì” (What) và “tại sao” (Why), nhưng lại rất ít được dạy về “làm thế nào” (How). Khi kiến thức chỉ nằm trên trang giấy mà không được đặt vào một bối cảnh công việc cụ thể, sinh viên sẽ không thể hình dung được mình học để làm gì. Họ không thấy được sợi dây liên kết giữa mớ lý thuyết khô khan trên giảng đường với những công việc sống động ngoài kia. Sự đứt gãy này khiến việc học trở nên vô nghĩa và câu hỏi học để làm gì càng trở nên xa vời.
2.3. Sự thụ động “chết người” của chính sinh viên
Tuy nhiên, không thể đổ lỗi hoàn toàn cho nhà trường hay xã hội. Nguyên nhân lớn nhất khiến bạn không biết mình học để làm gì nằm ở chính sự thụ động của bạn.
Nhiều sinh viên mang tư duy “há miệng chờ sung”. Họ đợi thầy cô chỉ tận tay, day tận trán rằng kiến thức này dùng để làm việc A, việc B. Họ lười nhác trong việc tự tìm hiểu, lười tham gia các hoạt động ngoại khóa, lười đi thực tập sớm. Họ giam mình trong bốn bức tường ký túc xá với game và mạng xã hội thay vì lăn xả ra ngoài để va chạm. Nếu bạn không bao giờ thử làm một cái gì đó, làm sao bạn biết được những kiến thức bạn đang học để làm gì? Sự thiếu trải nghiệm thực tế là rào cản lớn nhất ngăn bạn tìm ra câu trả lời.
3. Cái giá phải trả cho việc không biết mình học để làm gì
Con số 75% sinh viên không biết mình học để làm gì không chỉ là một thống kê vô hồn, nó kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng cho cá nhân và xã hội.
3.1. Lãng phí nguồn lực khổng lồ
Cái giá đầu tiên và dễ thấy nhất là sự lãng phí. Lãng phí tiền bạc của gia đình, lãng phí cơ sở vật chất của nhà trường, và đau xót nhất là lãng phí tuổi thanh xuân – quãng thời gian đẹp nhất, giàu năng lượng nhất để học hỏi và phát triển. 4 năm đại học trôi qua mà không biết mình học để làm gì đồng nghĩa với việc bạn đã đánh mất cơ hội tốt nhất để xây dựng nền móng cho tương lai.
3.2. Khủng hoảng tâm lý và mất động lực sống
Khi không biết mình học để làm gì, con người ta dễ rơi vào trạng thái mất phương hướng (disoriented). Cảm giác chán nản, mệt mỏi mỗi khi lên lớp, sự trì hoãn trong thi cử là những biểu hiện rõ nhất. Lâu dần, nó dẫn đến sự tự ti, hoài nghi về năng lực bản thân, thậm chí là trầm cảm vì cảm thấy mình vô dụng. Việc không trả lời được câu hỏi học để làm gì khiến cuộc sống sinh viên trở nên tẻ nhạt và đầy áp lực vô hình.
3.3. Thất nghiệp và làm trái ngành – Hệ quả tất yếu
Hệ quả nhãn tiền nhất của việc không biết mình học để làm gì là tình trạng thất nghiệp hoặc làm trái ngành sau khi ra trường. Doanh nghiệp cần những người biết làm việc, chứ không cần những “thợ học” chỉ biết lý thuyết. Khi bạn không biết mình học để làm gì, bạn sẽ không có sự chuẩn bị về kỹ năng tay nghề. Kết quả là bạn cầm tấm bằng trên tay nhưng hoàn toàn ngơ ngác trước yêu cầu của nhà tuyển dụng. Bạn buộc phải chấp nhận những công việc không liên quan đến ngành học, với mức lương thấp, lãng phí hoàn toàn 4 năm đào tạo.
4. Đi tìm câu trả lời: Làm sao để biết mình thực sự học để làm gì?
Nếu bạn nhận ra mình đang nằm trong số 75% đáng báo động kia, đừng quá hoảng loạn. Nhận thức được vấn đề là bước đầu tiên để giải quyết nó. Để trả lời cho câu hỏi cốt tử: “Tôi đang học để làm gì?”, bạn cần một chiến lược hành động cụ thể thay vì ngồi chờ đợi phép màu.
Bước 1: Thấu hiểu bản thân – Quay về bên trong
Trước khi hỏi thế giới bên ngoài cần gì, hãy hỏi chính mình muốn gì. Bạn không thể biết mình học để làm gì nếu bạn không biết mình là ai, điểm mạnh, điểm yếu, sở thích và giá trị cốt lõi của mình là gì.
Hãy sử dụng các công cụ trắc nghiệm tính cách và nghề nghiệp uy tín (như MBTI, Holland Code, Big Five) như một kênh tham khảo. Nhưng quan trọng hơn, hãy tự vấn: Khi làm việc gì mình cảm thấy quên thời gian? Mình thường được khen ngợi về kỹ năng gì? Mình muốn tạo ra giá trị gì cho xã hội? Chỉ khi hiểu rõ bản thân, bạn mới có thể định hình được mục tiêu nghề nghiệp, từ đó mới biết được những kiến thức hiện tại mình đang học để làm gì cho mục tiêu đó.
Bước 2: Chủ động kết nối việc học với thực tế – Đừng chờ đợi
Đừng bao giờ thụ động tiếp thu kiến thức. Với mỗi môn học, mỗi chương sách, hãy luôn đặt câu hỏi: “Kiến thức này ứng dụng vào đâu trong thực tế?”. Nếu thầy cô không nói, hãy chủ động hỏi. Nếu sách giáo khoa không viết, hãy tìm kiếm trên Google, YouTube, hoặc hỏi những anh chị đi trước.
Ví dụ, nếu bạn đang học Marketing và cảm thấy mông lung không biết mớ lý thuyết về 4P, 7P học để làm gì, hãy thử áp dụng nó để phân tích chiến lược của một quán trà sữa gần trường bạn. Sự chủ động kết nối này sẽ giúp bức tranh nghề nghiệp dần hiện ra rõ nét hơn.
Bước 3: “Nhúng mình” vào môi trường công việc sớm nhất có thể
Đây là liều thuốc giải hiệu quả nhất cho căn bệnh không biết học để làm gì. Không có trường lớp nào dạy bạn về thực tế tốt hơn chính thực tế.
Đừng đợi đến năm cuối mới đi thực tập. Hãy tìm kiếm các cơ hội làm thêm, thực tập sinh (internship), học việc ngay từ năm nhất, năm hai. Không quan trọng là có lương hay không, quan trọng là bạn được “nhúng mình” vào môi trường làm việc thật. Chính những lúc bị sếp mắng, những lúc loay hoay xử lý công việc thực tế sẽ cho bạn câu trả lời chính xác nhất rằng những kỹ năng giao tiếp, tin học văn phòng, hay kiến thức chuyên ngành bạn đã học ở trường dùng để làm gì. Va chạm càng sớm, bạn càng sớm biết mình học để làm gì và cần phải học thêm những gì.
Bước 4: Tìm kiếm người dẫn đường (Mentorship)
Những người đi trước trong ngành nghề mà bạn đang theo đuổi là kho tàng sống về kinh nghiệm. Họ đã từng trải qua giai đoạn hoang mang như bạn và đã tìm ra câu trả lời cho việc họ học để làm gì.
Hãy chủ động kết nối với các anh chị cựu sinh viên (Alumni), các chuyên gia trong ngành thông qua LinkedIn, các hội thảo nghề nghiệp, hoặc các câu lạc bộ chuyên môn. Một buổi cà phê trò chuyện chân thành với họ có thể giúp bạn khai sáng được nhiều điều hơn cả một học kỳ ngồi trên giảng đường. Họ sẽ cho bạn biết thực tế công việc đòi hỏi gì, và việc học ở trường đóng vai trò như thế nào trong sự nghiệp của họ.
5. Thay đổi tư duy: Học không chỉ để “làm” mà còn để “sống”
Cuối cùng, để thoát khỏi áp lực của câu hỏi học để làm gì, bạn cần mở rộng tư duy về việc học.
Nếu chỉ chăm chăm nghĩ rằng học đại học là học một cái nghề (vocational training), bạn sẽ rất dễ thất vọng khi thấy những môn học đại cương dường như vô bổ. Nhưng đại học (University) là môi trường giáo dục khai phóng.
Việc học không chỉ để bạn biết làm một công việc cụ thể nào đó (cái này trường nghề dạy tốt hơn), mà là để rèn luyện tư duy phản biện, khả năng tự học suốt đời, kỹ năng giải quyết vấn đề phức tạp và khả năng thích nghi với sự thay đổi. Đôi khi, bạn không biết chính xác môn Triết học cụ thể sẽ giúp bạn học để làm gì trong công việc kế toán sau này, nhưng quá trình tư duy trừu tượng khi học Triết sẽ rèn giũa bộ não của bạn sắc bén hơn.
Khi hiểu rằng học là để phát triển con người toàn diện, để có tư duy độc lập và để “sống” tốt hơn chứ không chỉ để “làm” công ăn lương, bạn sẽ thấy áp lực của câu hỏi học để làm gì nhẹ gánh đi phần nào, và động lực học tập sẽ trở nên bền vững hơn.
6. Lời kết
Con số 75% sinh viên không biết mình học để làm gì là một hồi chuông cảnh tỉnh cho cả hệ thống giáo dục và chính bản thân mỗi người trẻ. Đừng để 4 năm thanh xuân trôi qua trong sự vô định. Đừng để đến khi cầm tấm bằng tốt nghiệp trên tay mới bắt đầu hoảng loạn đi tìm câu trả lời.
Hãy bắt đầu hành trình tìm kiếm mục đích ngay từ hôm nay, ngay từ giảng đường này. Hãy chủ động, hãy dấn thân, hãy trải nghiệm và không ngừng tự vấn. Chỉ khi bạn tự mình tìm ra câu trả lời xác đáng cho việc bạn đang học để làm gì, khi đó, việc học mới thực sự trở thành niềm vui, và cánh cửa tương lai mới thực sự rộng mở với bạn.
Đừng là một phần của thống kê buồn, hãy là người làm chủ vận mệnh học tập và sự nghiệp của mình.
>>> Bạn có thể tham khảo: https://vietnamnet.vn/75-hoc-sinh-thieu-hieu-biet-ve-nganh-hoc-213005.html
